Kartografia: Metodologia Aktiboak

Historia

Metodologia aktiboak XIX. mendetik aurrera ematen dira. Pestalozzi, Dewey, Herbart… bezalako autoreekin eta “La Institución Libre de Enseñanza” bezalako instituzioekin.

Historian zehar hezkuntza tradizionala kritikatzen duten pertsonak egon dira, adibidez, Socrates-ek Greziako Eskola tradizionala kritikatu zuen, Ciceronek berdina egin zuen erromatar hezkuntzarekin.

XVII. mendean hezkuntzari buruz gehiago pentsatzen hasten da, behar duen garrantzia emanez. Metodoak aldatu eta diziplina maila jaisten da. Psikologiari garrantzi gehiago ematen zaio.

XVIII. mendean Pestalozzi, hezitzaile nagusienetako bat bihurtu zen, umezurtz eta eskaleekin egin zituen lanak hezkuntza berrira bideratu zuen.

XIX eta XX. mendeetan mugimendu pedagogiko garrantzitsu bat ematen da, Hezkuntza Berria.

Eskola tradizionala/eskola berria

Eskola tradizionala terminoa entzuten dugunean gure gurasoen garaian pentsatzen dugu, baina gaur egungo sistema oso berdintsua da. Gaiak buruz ikastea azterketa bat gainditzeko ez da bat ere zaharra. Liburutik irakurri ordez PowerPointetik irakurtzen dute irakasle batzuek eta azkenean berdina ikasten da. Horrek esan nahi du ikaskuntza ez dela sakona, metodologia aktiboekin lortu nahi dena umeak gaietan sakontzea da. Horretaz gain sistema zaharrean hainbat ordu jarraian eserita egon behar ziren umeak eta orain proposatzen dena dinamikoagoa da. Lehiakortasuna gehiago sustatzen zen, orain berriz, talde lana. Gainera irakaslearen papera oso desberdina da bi kasuetan: lehenengoan bera da garrantzitsuena eta zentroa, egia esan ez dakigu zergatik izan den horrela, azken finean ikasten ari direnak umeak dira. Horregatik ikasleak izan behar dira garrantzitsuenak.

Definizioa

Metodologia hau Piaget-en teorietan oinarrituta dago, honek, ezagutzak nola eratzen diren azaltzen du. Garapen Kognitiboa hezitasun biologikoari eta giroaren ikerketari esker lortzen da. Hau da, lehenenik eta behin umeek munduari buruzko irudi bat sortzen dute, eta gero, bizipen horiei esker irudi hori moldatuz doaz.

Metodologia aktiboetan oinarritutako irakaskuntzak ikaslea ardatz hartu eta diziplinaren berezko gaitasunetan trebatzen du. Estrategia horiek ikaskuntza eraikuntza-prozesu bat bezala hartzen dute, eta ez prozesu ez-harkor gisa. Psikologia kognitiboak dio memoriaren egitura garrantzitsuenetariko bat elkartzen-memoria dela, hau da, informazio berria jada existitzen den sarera egokitzen da.

Irakaskuntza- metodologia aktiboetako beste elementu bat autozuzendutako irakaskuntza da, adibidez, arazoen zailtasunari buruzko iritzia emateko gaitasunak sustatzea, testua ulertu duten hautematea edo dokumentazioa ulertzeko aukerazko estrategiak noiz erabili behar diren jakitea.

Irakaskuntzak mundu errealeko erazoen edo praktika profesionalaren testuinguruan oinarritu behar du. Testuinguru profesionalarekin lotutako egoerak landu behar dira, ikasleak etorkizunean egoera horiek garatuko dituelako. Irakaskuntza testuinguruan jartzeak ikaskuntzarekiko jarrera positiboa edukitzen eta motibatzen laguntzen du.

Konstruktibismoa

Konstruktibismoari buruz hitz egiteko, pasa den astean JOJINJO taldeak azaldu zituzten autoreak aipatu behar ditugu. Piaget eta teoria ebolutiboa, Vygotsky-ren ikuspuntu sozio-kulturala eta Ausubel-en ikaskuntza esanguratsua. Piaget-en arabera ikaskuntza estruktura kognitiboen antolamendua da. Ezagutza berriak zaharretara gehitzen dira, ikasleak kontzeptu berriak azaltzeko gai denean esan dezakegu ulertu duela. Piaget asimilazioaz (asimilación) eta egokitzapenaz (acomodación) hitz egiten zuen. Vygotsky-ren arabera bizi garen gizarteak baldintzatzen du zer ikasten dugun. Bere ustetan gizarteak paper garrantzitsua jokatzen du adimenaren garapenean, gizarte bakoitzean ikasteko era desberdin bat dagoelako. Ausubel-en arabera, alderdirik garrantzitsuena ikasleak jada dakiena da, horregatik teoria honen hasiera puntua umeak dauzkan aurretiko ezagutzak eta bizipenak dira. Ikaskuntza berriak zentzu gehiago dute aldez aurretik dakitenarekin lotura bat badauka.

Orokorrean:

Ikasleak era aktibo batean erabakitzen ditu ezagutza berriak, ikasketa gaiarekin elkar eragiten.

Ezagutza berriak esanahia eskuratzen du aurreko ezagutzekin erlazionatzen bada.

Pertsonaren testuinguru sozialak eta kulturalak asko eragiten du esanahiaren eraikuntzan.

Ikastea aktiboki eta era pentsakor (reflexiva) batean parte hartzea ekartzen du.

Osagaiak

Ikasleriari arazoak egituratzen laguntzeko eta hauek konpontzeko 5 osagai daude:

→ Agertokia (proiektuaren testuingurua)

→ Taldeko lana

→ Arazoak konpontzea

→ Ezagutza berriak barneratzea

→ Mundu errealean oinarrituta egotea

Proposatzen dugun galdera: “Zer da beroa?” galdera da. Eta galdera honekin 5 osagaiak azalduko ditugu:

1. Irakasleak ikasleei “Zer da beroa?” galdera egiten die, eta ikasleek galdera hau erantzuteko, irakasleak rol batean jartzea eskatzen die (ikerlariak, irakasleak, zientzialariak…).

Irakasleak ikasleen erantzuna zein den jakitean, haiek esandakoa dudatan jartzen du, eta beste aukera bat ematen die euren erantzuna alda dezaten.

2. Bigarren aukera honetan, ikasleak talde txikietan banatzen dira bere ikuspuntua emateko eta aman komunean erabaki bat hartzeko. Talde lanak eraginkorra izan behar du.
3. Erantzun zuzena zein den argitzeko bidean, arazoak sortuko dira, bai talde txikitan, bai klasean erantzuna eztabaidatzean, eta ikasleek arrazoiketa eta ikerketa behar izango dituzte erantzun bat emateko.
4. Erantzuna emateko, ezagutza berriak bilatu beharko dituzte, hasieratik zer dakiten eta geroago zer jakin behar duten konponbidea aurkitzeko.
5. Ikasleek erantzun zuzen bat baino gehiago daudela ikusiko dute, talde bakoitzak zerbait proposatuko du, eta zenbait ikaslek euren hasierako erantzuna aldatuko dute.

Onurak/gabeziak

Onurak

→ Metodologia Aktiboek ikaskuntza benetakoa eta hezkuntza eraginkor batean     eraldatzen du.

→ Ikaskuntza funtzio didaktiko batean bihurtzen da.

→ Ikasleen protagonismoa irakasleen era analogora sustatzen da.

→ Metodologia Aktiboen bitartez errutinarekin bukatzen da.

→ Ezaguera sortzen da.

Gabeziak

→ Materialaren erabilera ez da zuzena izaten.

→ Irakasleek klaseko kontrola gal dezakete.

→ Ariketak ondo egituratuak ez daudenean, denbora galtzen da.

→ Lana gaizki burutua egoten da.

→ Gelan nahas-masa eta diziplinaren eza sortzen dira jarraibideak gaizki ematen direnean.

Metodologia Aktiboen 4 motak

• ABP (Aprendizaje Basado en Problemas)

Ikaskuntza mota honetan ikasleek talde txikietan ikasten dute, non arazo batetik hasita, informazioa bilatu behar dute arazoa ulertzeko eta hau konpontzeko tutore baten ikuskapenean.

Ikaskuntza honen onura hau da: Informazioaren analisi eta sintesiaren trebetasunaren garapenari mesede egiten diola.

Honekin lortzen dena ikasleen parte-hartzea da eztabaida bati begira.

• AC (Aprendizaje Cooperativo)

Gastelaniaz “método del caso” eta “aprendizaje cooperativo” esan nahi dute eta laburki azaltzeko… AC. Estrategia didaktiko bat da. Gela, talde txikietan banatzen da, ikasleek modu koordinatuan eginkizun akademikoak gara ditzaten eta beren ikaskuntza gara dezaten. Konpetentzia akademiko eta profesionalak garatzeko ahalmena ematen du. Horretaz gain, gaitasun interpertsonalak eta gaitasun komunikatiboa garatzeko aukera ere ematen du. Jarrerak aldatzeko ere erabilgarria da. Taldeko lana emaitza hobeak baditu indibiduala baino, ordua erabiltzen da ikasketa kooperatiboa.

• MdC (Método del Caso)

MdC-ko ikasleek egoera profesionalak aztertzen dituzte eta esperientzian oinarritutako kontzeptualizazio batera heldu arte, gero irtenbide eraginkorrak  aurkitzeko. Horren adibide da psikologian egiten ari garena. Analisi eta sintesi gaitasunak garatzen dira. Edukiek esanguratsuagoa egiten dute.

• ABPy (Aprendizaje Basado en Proyectos)

Neurri jakin bateko lana egiteko eskatzen da, adibidez irakasgai batean lauhileko batean garatzeko proiektu bat. Denbora luzea dutenez proiektua ere landua izan behar da eta material nahiko jasoko dute. Proiektua egiteko lau ikasleetako taldeak osatzen dira, eta bakoitzak bere betebeharrak ditu.

Egin beharreko lana nahiko handia denez, jarraitu beharreko pausoak planteatu behar dira, proiektuaren garapena planifikatu behar da, lan-taldean ardurak zehaztu behar dira, teoria aplikatu, produktu berri bat diseinatu, arazoen konponbidea proposatu…

Montoni (2009)

Sarrera

Durkheim “La evolución pedagógica en Francia” obran eskolen  hedapenari buruz hitz egin zuen eta bertan bere eboluzioa deskribatu zuen bere eskola-sozializaio ikuspuntua adieraziz.

50. hamarkadan herrialde garatuetan gero eta gehiago eztabaida gehiago daude.Hezkuntzaren antolaketa zalantzan jartzen da eta egoera berri batera eramaten ditu: herriko ikasleen eta eskola tradizionalaren topaketa.

Soziologia berriaren helburu batzuk edukiak jainkotzea da, bakoitza bere testuinguru sozialean jartzea eta guztiak hezkuntzarako eskuragarritasunaren aukerari uko egitea.

60. hamarkadatik aurrera eskolaren egoera nahiko liskartsua bihurtzen da eskolak beste eskola kultura batetik datozen haurrei kultura desberdin bat irakasten saiatzen denean. Bizikidetza kulturala existitzen ez bada, ikasleek ez dituzte atzean dauden beharrezkoak diren kontzeptuak barneratzen.

Gai honetatik hainbat galdera sortzen dira; esate baterako, Zergatik eskolak esaten duena baino gehiago irakasten du? Ezkutuko curriculumaren existentzia beti ezkorra da?, Badago egoera hau aldatzeko modurik?...

Curriculuma

Gizakiak kulturan beharrezkoa du denboran zehar babesteko eta honekin batera bere ideiak eta existentzia babesteko. Behar honetatik sortzen da curriculuma, ikasketa esanguratsua transmititzen duen dokumentua sortzetik.

Curriculumak hainbat esanahi hartzen ditu. Alfredo Furlan-ena honako hau da: “el currículo es el resultado de la actividad global de la escuela, no solamente lo que pasa en las aulas, también lo que pasa en pasillos fuera de las aulas”. Curriculumak ez ditu bakarrik klase barruko ezagutzak haintzat hartzen; baloreak, ideologia eta ezagutzak esaterako ere barne hartzen ditu. Curriculumaren atzean hezteko asmoa dago, eta honela ikaslek zer eta nola  ikasi behar duten argitzen da.

Gure interesei begiratuz, curriculuma hiru atal sakonagoetan banatuko ditugu: curriculum formala, errealea eta ezkutukoa.

Curriculum formal edo proposatuarekin hasiko gara. Ikaskuntza irakaskuntza prozesuaren planifikazioa ahalbidetzen du estruktura metodologikoei dagokienez: amaiera, baliabide, testuinguruko teknika eta baldintza, akademiko eta administratzaileei buruz hitz egiten ari gara hain zuzen. Orduan esan dezakegu curriculum formala ezagutza abstraktuei, trebetasunei eta trebezia teoriko praktikoei forma eta neurria ematen dioten guzta da.

Orain curriculum erreala edo bizitakoari buruz hitz egingo dugu. Oinarrian hau curriculum formala praktikan jartzean datza. Noski prozesuan behar dituen aldaketak eginez klasea era egokian joan ahal izateko eta ikasleek irakasgaiak erraztasun gehiagorekin ulertzeko eta ikasteko. Mota honen barruan eskola eta klaseko antolaketa sartzen dira. Ikasle bakoitzarentzat curriculuma aurrera eramateko era desberdina da, nahiz eta hezkuntza uniformea izan, umeek era desberdinetan interpretatzen dute.

Azkenik, curriculum ezkutua zer den aipatuko dugu. Prozesu pedagogikoen atzean ezkutatzen dena dela esan dezakegu. Curriculum ezkutua formalarekin batera ematen da. Ezkutuko curriculuma ez dago ikasketa planetan ikasketa sistemaren arautegian ere ez. Ezkutuko curriculuma intuiziotik dator, irakasleek jakin gabe dakitela esaten da, baina ezkutukoa berez ez dago ezkutua.

Curriculum ezkutuak forma desberdinak har ditzake, ezjakintasunaren arrazoiak, omisioaren arrazoiak, arrazoi akademikoak, ingurunekoak, administratiboak eta ideologikoak.

Laburbilduz, curriculum formalak eragina ez duenean, curriculum ezkutura jotzen da.

Ikuspuntu askoren arabera curriculum ezkutua izaera ideologiko bat ematen du.  Hauetako batek curriculum ezkutuak ideologia ofizial baten adierazpena da.  ezkutuko curriculumaren eraginkortasuna bere errealitatea egiaztatzean aurkitzen da, irakaskuntza-ikaskuntza prozesua amaitzean bete egiten delako. Beste interpretazio baten arabera curriculum formalak berrkiuntzak ekarri ezin izan dituenean, gai asko ez dira kontuan hartzen. Modu honetan curriculumak era inplizituan orain arte egindakoa eta pentsatutakoa berdin jarraitzeko erabiltzen da.

Curriculum ezkutua hezkuntza eraldatzeko metodologia bat da. Profesionaltasunak lana eta eguneroko bizitza banatzea lortu du, hau da, gizakia bere ingurutik banatu du. Horregatik hezkuntzaren kostatik negozio bat sortu dute. Esan daiteke curriculum ezkutua erritual bat dela bizitza modernodra moldatzeko. Curriculummota hau ezin da gurasoen edo irakasleen esku utzi, ezin izango dutelako kontrolatu eta arrazoi honengatik hezkuntza beste batzuengan erabakitzen da, orain eta etorkizunean horrela izango da.

Beste ideia bat agertzen da non esaten duen ikasleak etorkizuneko gizarteak aurrera eramateko jakintzak behar dituzten. Gainera, irakasleek ez dakite gainean daukaten lan eta ardura guztia, guzti hau sistemak inposatuta. Aurreko ideia Althusser-en hitzak izan ziren.

Pedagogia kritikoa eta ezkutuko curriculuma

Giroux-en arabera hiru teoria nagusi daude eskolen rola azaltzeko:

Egitura-funtzionala den ikuspuntua: eskoletako arauak eta baloreak eskolan bertan sortzen dira.

Ikuskera fenomenologikoa: ezagutzak objektiboak dira hezkuntza hau soziologiarantz bideratuta badago.

Ikuskera kritiko erradikala: hau pedagogia erradikaletik sortzen da. Ikuspuntu hau pedagogia tradizionalaren eta pedagogia liberalaren aurka sortu zen erantzun bezala.

Marxismoa eta postestrukturalismoa izan dira ikasketak, hezkuntza-ikerketak eta pedagogia kritiko garaikidea sustatu dutenak. Bi orientazio hauek borroka eta sorkuntza berresten dute, eta irakasle eta ikasleek gizartearen gatazken, gatazka akademikoen, gatazka teorikoen eta kultura gatazken bidez garatzea lortzen dute. Ikuspuntu honetan esaten da bi orientazioek esaten dutela eskola erantzunen eta posizionamenduen leku bat dela.

Lehen aipatu bezala eskolek gehiengo kasuetan posizionamendu bat hartzen du. Esate baterako klase sozialekoa, arrazakoa eta generokoa. Eskolek gure gizarteari eta hizketan paper oso garrantzitsua jokatzen dute.

Girouxen ustez  bai irakasleek eta bai ikasleek informazioa jaso, ekoiztu egiten dute eta bitarteko lanak egiten dituzte. Teoria honen helburua eskolek ezaguerak ez ezik, jendea ere prozesatzen dutela frogatzea zen.

Bukaera

Jendeak curriculum ezkutuari buruz daukan ideia nagusia ezkorra da. Orokortze hau horrela izanda, gizartea aldatzen ez bada ere, eskolek hau erabiltzen jarraituko dute.

Acaso eta Nuere (2005)

1.  Zer ulertzen dugu ezkutuko curriculum bezala?

Hezkuntza informazio transferentziaren prozesua da. Informazioa bi eratara transmititu daiteke; diskurtso esplizituaren bidez eta diskurtso inplizituaren bidez.

Ezkutuko curriculuma hezkuntza testuinguru batean  era inplizituan transmititzen diren eduki multzoa dira.

Ezkutuko curriculumaren helburu nagusia era esplizituan egokiak ez diren edukiak tratatzeko erabiltzen da. Hauen adibide dira eskolaren posizionamendua sistemaren botere banaketaren inguruan, klase sozial konkretu batekiko lerrokatzea, arraza, genero, erlijio eta kultura baten defentsa besteen gainetik.

Espainian curriculum ezkutuaren bidez transmititzen dena sistema patriarkal eta kapitalista osatzen dituzten oinarriak finkatzean datza. Era honetan botereen banaketa asimetrikoa iraunarazten dute hauek defendatzen:

• Botereen banaketa totalitarioan oinarritzen den sistema, era demokratikoan banatu ordez.
• Genero maskulinoak femeninoarengan nagusitasun du.
• Arraza txuriko pertsonen nagusitasuna beste arrazekin alderatuta.
• Gizarte-maila altuko jendearen nagusitasuna besteengan.
• Erlijio katolikoaren nagusitasuna beste erlijioen gainetik.

2.  Zer da ezkutuko ikus-curriculuma?

Ikusizko curriculum ezkutua hezkuntzako testuinguruan transmititzen diren edukiak dira, eta era inplizituan eta ikus hizkuntzaren bitartez egiten da. Ikus hizkuntza komunikazio bisualtzat hartzen badugu, bere diskurtsoa honako hauen manipulazioaz lortzen da:  tamaina, forma, kolorea, argiztatzea, testura, konposizioa eta erretorika bisuala.

Hizkuntza bisualaren bidezko errepresentazioek bi motatako mezuak transmititzen dituzte, agerikoa eta ezkutukoa, eta azken honen bidez ezkutuko curriculumaren edukiak barneratzen ditugu.

3. Ezkutuko ikus-curriculumaren transmisioen sistemen koadroa

A. Esparru orokorrak

1. Heziketa tokiaren arkitektura.

Ikus hizkuntzaren bidez eta mezu konkretu bat transmititzeko erabiltzen den lehenengo baliabidea da.

    2.  Esparruaren antolamendu hierarkikoa.

Izenburuak dioen bezela, hierarkia baten arabera antolatzen dira eskolak; garrantzizko karguen bulegoak eraikinaren lehentasuna duten guneetan kokatzen dira, ordea garrantzi gutxiagoko bulegoak, sarbide zaila dute edo beste gela eta bulegoetatik baztertuta daude.

    3.   Esparru komunen dekorazioa.

Argazkiak bezalako bi dimentsiotako eta muralak bezalako hiru dimentsiotako errepresentazio bisualak aurki ditzakegu eskolen sarreran eta korridoreetan. Mota hauetako dekorazioek informazio zehatz bat transmititzen dute; eskolarentzat ondo dagoena hain zuzen, eta era inplizituan egiten da. Elementu hauek erabiliz, curriculum absentearen ezagutzak poliki-poliki barneratzen dituzte.

B. Esparru espezifikoak

1. Gelako altzari mota eta banaketa.

Altzariak eta hauen kokapena klaseetan garrantzi handia dauka curriculum ezkutuaz hitz egiten dugunean. Hau irakasleen eta ikasleen arteko botereen banaketarekin zerikusia du. Adibide gisa ikasleen mahaiak arbelari begira daude eta arbelaren eta ikasleen artean oholtza bat dago non irakasleak bere boterea erakusten duen.

      2.   Gelak apaintzen dituzten irudien multzoa.

Gelak dekoratzeko erabiltzen diren argazki edo artearekin zerikusia duten elementuek garrantzi handia dute. Ikasleei aurreideia bat sortzen zaie irakasleari zer gustatzen zaionari buruz. Normalean arte zaharrak jartzen dira adibide gisa. Hobeto egongo litzateke arte kontenporaneoa jartzea edota emakumeek egindako artea erakustea.

C. Izaera didaktikoko ikus-dokumentazioa

1. Irakasleek gelan erabiltzen duten irudien multzoa.

Irakasleek klaseetan erabilitako hainbat material ezkutuku ikus-curriculum-tzat hartu daiteke. Hauen adibide dira PPTak, filmak, dokumentalak…

     2.   Uniformearen erabilera edo honen eza.

Uniformearen erabilpena edo ez erabilpenarekin amaituko dugu. Hauek janzkera anglosaxoia erreproduzitzen dute: laukidun gona neskentzat eta puntadun jertsea gorbatarekin mutilentzat. Gerorako prestatzen ari dira umeak, helduak direnean eta lana lortzen dutenean horrela jantzi beharko dira. Modu honetan ikasleak ezin dire era librean adierazi.

D. Ondorioa

Ezkutuko ikus-curriculuma ezagutzen legitimazioa aurrera eramateko erreminta eraginkor bat da, nahiz eta era inplizituan egin. Honen bidez eskolan helduak izateko prestatzen gaituzte eta bitartean ikasleek balore batzuk barneratzen dituzte konturatu gabe. Gehienetan, prozesu hau esplizituki egiten saiatu izan balitz, ikasleek ez lituzkete onartuko.

Fernando Hernández

Sarrera

Komunikabideetan aurkitzen ditugun haurtzaroko irudikapenek haurrei buruz elkarrizketa bat proiektatzen dute. Haurtzaroa eraikuntza kultural bat da, non helduen fantasiei eta gogoei buruz aritzen den. Hernandezek dio haurtzaroa ez dela desagertu, baizik eta haurtzaroa egituratzen zuten kontakizunak eraikitzen eta berreraikitzen ditugula, eta haurtzaroaren desagerpenari buruz solas egiten denean, errugabetasunari buruz ari garela, bai eta hedabideetako haurtzaroko argazkiek gauzatzeko balioa ere dutela. Autoreak dio haurtzaroko argazkiak aldizkarietako modako sailan agertzen direla zeren eta helduen nahien irudikapenekin ahaide baitira.

Hernandezek esaten du irudikapen hauek ez direla zerutik erortzen, baizik eta zenbait testuingurutan ematen direla. Argazkiek esan nahi digute irudikapenetan agertzen dena gizarte eta kultura batekoa adierazteko balio digula, adibidez haur txuri bat jantzi dotore batekin badoa, gizarte maila onekoa, baliteke diruduna eta bere herrialdea Europako, Iparramerikakoa edo Ingalaterrakoa dela ohartarazi nagi gaituela.

Saila kokatzea: argazkiak gorputza dira

Hernandezek testu hau egitean argazkiak interpretatzeko nolako baliabideak ditugun eta irudikapenei buruz ikertzeko zenbait estrategia erakutsi nahi izan zituen, eta horretarako, pertsona honi gorputzaren kontzeptuak argazkiengana hurbiltzea esaten zion, bai praxi bezala, bai gorputzak eta izateko eredu praktikoa bezala. Irudiekin egin nahi zuena haiek zer esaten duten eta gurekin egiten dutena ikertu nahi izatea zen. Argazkiek sentsua eskuratzen dute euren materialtasunetik eta zirkulaziotik haratago, ez bakarrik guk ikusten dugunarekin edo haiek esan nahi dutenarekin guk haiek ikertzeko momentuan.

Haurtzarora hurbiltze konstrukzionista

Hernandezek Licenciatura de Bellas Artes de la Universidad de Barcelonara joan zen eta ikasleei hurbiltze konstrukzionista bat partekatzen saiatu zen arteari eta artistei buruz. Gelara eraman zuen adibide bat haurtzaroari buruzko diskurtsoaren eraikuntza izan zen, non zenbait artistek burutu zuten XIX. eta XX. mendeen artean. Ikuspuntu honek agerian utzi nahi du nola haurtzaroa errepresentazio desberdinak eskuratzen dituen gizarte-mailaren arabera. Analisi honek ere agerian uzten du haurtzaroa gizarte-instituzioa dela. Ikuspuntu honetan XVIII. mendera arte haurrei buruz sortzen zen analisia, miniaturazko heldu bat zen, jatorrizko bekatuarekin jaio zena; baina Ilustrazioaren, eta Rousseau eta Locke autoreen ideien agerpenekin itxura hau aldatu zen, eta aldi honetan esaten zen haurrak ez zirela jaiotzen jatorrizko bekatuarekin, baizik eta errugabe jaiotzen zirela eta gizarteak euren izaera aldatzen zuela.

Haurtzaroa errugabetasunaren irudikapen bezala

Hernandezek “ Artes Visuales y Educación”-eko masterra egiten ari ziren ikasleei haiek zer pentsatzen zuten haurtzaroari begira ikuspuntu konstrukzionistari buruz galdetu zienean, haiek erantzun zioten errugabetasuna giltzarria zela. Kontzeptu hau XVIII. mendearen amaieran eta Ilustrazioarekin sortu zen, eta XIX. mendean indarra hartu eta gaur egun arte mantendu da. Mende honetan argazkietan irudikatzen saiatzen zena, pertsona izateko  kontzientzia zen.

XIX. mendera arte zenbait gizarte-taldek ez zuten zenbait irudikapenen sarbiderik, eta horregatik, Hernandez gizarte bateko kultura bisualean sakontzea pentsatu zuen. Hernandezek zioen zenbait pinturek espazio pribatuaren mugak hausten zituztela.

XIX. mendearen azkeneko herenean, herrialde desberdinetako artistek haurtzaroko irudia errugabetasunaren periodoa iraunarazten lagundu zuten.

Irudikapen hauetan erlazio ama-filiala ere agertzen da; ama seme-alaben hezkuntzaren arduradun maitekorra dela itxura hartuz. Honek haurtzaroko beste kontaera bat eratzen du eta helburu batzuk ditu: familia erreferente sozial bezala jartzea, zainketa eta subjektuaren kontrola inplementatzea pedagogoen eta psikologoen ideiei uztartuz, haurtzaroaren industriarekin hastea, eta pedagogiak naturalizatzea.

Begiradaren norabidea eta narratiba dialogiko-performatiboa

Puntu honetan Hernandezek irakurketa-hotza egiten du, eta horretarako, gaur egun modako sailetan haurtzaroari buruz agertzen diren irudietara hurbiltzen da, eta hori egiteko, zenbait argazkiei lotura ematen die; guk argazkiei buruz eraikitzen ditugun begiradak azaltzeko, eta gure begiradaren eraikuntzaren bitartez proiektatzen ditugun begiradak ere azaltzeko. Txostenean agertzen diren bi irudik mende bat baino gehiagoko tartea dute lehenengoa egin zenetik bigarrena egin zen arte; baina bi irudiek elementu batzuk mantentzen dituzte, eta elementu horiek narratiba berdinean lotzen dira; bi nesken begiradak serioak dira, euren gorputzaren jarrera eta begiradaren adierazpena gugana doaz, gu gure barruan haiei buruz galderak planteatzeko: zein dira?, nola ikusten ditugu?, zer esten dute bakoitzaren haurtzaroari buruz?...

Agertzen diren hurrengo bi argazkietan ikusten dugu bigarren argazkia lehenengoaren irudikapena dela, haien jarrera haurtzaro pedofiloa dela, eta lotura handia dutela irudiaren eta esanahiaren artean.

Esan beharra dago argazkiak ez direla zerutik erortzen, baizik eta zenbait testuinguruetan ematen direla (interakzionala, historikoa, instituzionala, diskurtsiboa...). Argazkiek gizartearen, kulturaren, pertsona bakar baten edo talde baten kontakizunak kontatzen dituzte.

Testu honetako autoreak azkeneko hiru argazkiak ere “Artes Visuales y Educación”-eko masterra egiten ari ziren ikasleei erakutsi zizkien, eta esan zien haurtzaroak eraikuntza sozial bat bezala eratzen zela, eta eraikuntza hau kontakizunen eta haurretan proiektatzen zen jakinduriaren arabera aldatzen zela. Argazkiekin batera, argazki bakoitzeko testu bat eraman zuen, non hauek nola begiratu behar ziren eta haurtzaroak proiekta ditzakeen hainbat esanahi ere jartzen zuen.

Horrela, haurrei helduak miniaturan tratatzeko adierazle batzuk sortu ziren, eta hauek izan ziren unibertsitateko ikasleen hainbat erantzun: haurrak helduen erreprodukzio bat dira; helduen itxura islatzen dute… Baina beste ikasle batzuk esan zuten haurrak ez direla helduak miniaturan: haien arropek ematen dieten itxura bezala sentitzen dira; euren etxeetako tiraderak irekiko bagenizkie, beste arropa batzuk jarriko lituzkete…

Geroago galdera bat proposatu zien; ea irudikapen guzti horiek 9 eta 10 urteetako Lehen Hezkuntzako gela batera nola eramango lituzke, eta ikasleek zera erantzun zioten: haurrak ez du aukeratzen, hark aukeratzen duena berak desiratu behar duena da; janzten garen bezala errealitatean ez dela gu garen moduan…

Autorearen konklusioa hurrengoa izan zen, bide bat sortzen zela haurrak barnean sartzeko eta erakusten zitzaiela nola izan behar ziren begiratuak, eta nola begiratu behar ziren euren buruei, bai eta eraikuntza-indibiduala eta gizarte-eraikuntza erlazioa miatzeko.

Konklusioa: zirkulua ez isteko

Fernando Hernandez testu hau egitean, kontutan hartu zuen haurtzaroa nola ikusi behar zen  eta nola irudikatu behar zen. Gainera, analisi kultural bat egin behar izan zuen irudi erromantikoko haurtzaroa testuinguru sozial batean irudikatzeko, eta haurrak objektuen ordez, bakoitzaren irudikapenen subjektuen autore bezala irudikatzeko.

Haurtzaroa eta hezkuntza lehen eta orain

Haurtzaroa

Haurtzaroa gure jaiotzetik hona aldatu da. Txikiak ginenean gure jostailuak pelutxeak, panpinak, baloiak, kartak, mahai jokoak (Monopolya, xakea)… ziren. Gogoratzen naiz txikitan eskolan pilla-pillara, futbolera eta soka saltoan ibiltzen ginela, eta klasetik ateratzerakoan, zenbait lagun parkera joaten ginen eta elkarrekin ibiltzen ginen alde batetik bestera denbora pasaz.

Gaur egun, berriz, aparatu elektronikoek gure jostailuak ordezkatu dituzte, eta normala da haur txikiak ordenagailuekin eta are gehiago tabletekin jokatzen ikustea.

Egia da teknologia aurrera doala, baina ez dut uste hain txikitatik gailu hauekin kontaktuan egotea ona denik; azkenean, 6 urterekin eta ikastolak eskatzen duelako teknologia erabiltzen hastea nahikoa dela uste dut.

Garapenean dauden herrialdeetan, ostera, lehenen aipatutako bi haurtzaroetatik asko aldentzen da. Nahiz eta ume askok jolastu nahi duten, askotan ezin dute jolastu ere egin, lan egin behar dute. Jolasteko denbora dutenean, txikia den zerbaitekin pozik daude, badakite euren gurasoek ezin dutela ezer egin haiek jolasteko tramankulu edo joko bat edukitzeko, eta horregatik, zerbait izatekotan, denen artean partekatzen dute, orain gertatzen den ez bezala. Gainera, askotan, lana dela eta, jokoak alde batera utziz familia laguntzera joaten dira, ez dira kexatzen, badakite nolakoa den eure bizitza eta egoera, eta batzuetan, herrialde garatu batetik doan pertsona batek berria den zerbait erakusterakoan eta oparitzerakoan, harrituta gelditzen dira, eta gainera, asko eskertzen dute.

Hezkuntza

Haurtzaroa bezala, hezkuntza era asko aldatu da; lehen lan indibiduala sustatzen zen, klasera iristerakoan, bakoitza bere eserlekuan esertzen zen eta klaseak txapa entzuten pasatzen zituzten. Ikasleek irakasgaiak buruz ikasi behar zituzten, eta irakasleak zorrotzak ziren; ikasleren bat klasera berandu iristen bazen, etxeko lanak egiten ez bazituen edota irakasleak errespetuz tratatzen ez bazituzten, zigor gogorrak jasan behar zituzten, bai erregelekin eskuetako atzetan edo ipurdian jotzen zieten, edota belauniko egonda, eskuak zabaldurik liburu pila bat hartu behar zituzten, eta erortzen bazitzaizkien, jotzen zieten. Diziplina irakasten zuten beste gauza askoren artean.

Gaur egun, ordea, irakaslearen nahiz ikaslearen papera asko aldatu da. Zigorrak ez dira lehen ziren bezalakoak, negatiboak jartzen dira, edo gaizki portatu den ikaslearen etxera deitzen da. Gogoratzen naiz gaizki portatzen ginenean, batzuetan 100 aldiz esaldi bat kopiatzea agintzen zigutela. Lan indibiduala ia ez da ageri, lan kooperatiboa sustatzen da, eta irakasgaiak gure erara ikasten ditugu. Esan behar da badaudela oraindik irakasle batzuk non buruz ikastea eskatzen duten, baina gero eta irakasle gutxiago dira metodologia hau jarraitzen dutenak.

Garapen bidean dauden herrialdeetako hezkuntza ez da batere ona. Haur askok ikasi nahi dute baina ezin dute familia mantentzeko lana egin behar dutelako, edota eskola kilometro askotara dagoelako eta oinez joateko distantzia gehiegi delako. Gainera, eskolako materiala zein tokia askotan ez da batere ona, badaude herri batzuk non klase txikiak dituztenak, eta euria edo eguzki asko egitekotan, babesteko aukera daukate, baina beste leku askotan, ordea, ez dago ezta klaserik ere; lurrean eserita ikasten dute, eta horregatik ez dira kexatzen. Gure bizitzan, aldiz, kontrakoa gertatzen da; normalean ez dugu klasera joan nahi nahiz eta gertu egon, eta ikastera joateko hainbat aitzakia jartzen ditugu. Honekin esan nahi dudana, zera da, herrialde garatuetako ikasleek hezkuntzan jarraipen erraz bat dugula eta ez dugula ikasi nahi, baina garatzen ari diren herrialdeetako ikasleek ikasi nahi badute ere, haientzat ezinezkoa izaten da, eta ahal duten guztia egiten dute klasera ez faltatzeko. Eskolara joan nahi izana baina ezin izana asko nahigabetzen du.